شمال نیوز: روند رو به افزایش تخریب حوزه های آبخیز و پوشش گیاهی زمین در طول دهه‌های گذشته بر کسی پوشیده نیست و متأسفانه شواهد حاکی از وجود رابطه مستقیم بین رشد روزافزون جمعیت و صنعتی‌شدن کشورهای درحال توسعه با کاهش سطح عرصه های طبیعی بویژه جنگل ها و مراتع است.
عوامل متعددی در تخریب حوزه های آبخیز از جمله حوزه‌های آبخیز خطه سرسبز شمال کشور بویژه استان مازندران نقش دارند. فقدان تعادل پایدار بین دام ومرتع، تغییرکاربری عرصه های طبیعی، خواه قانونی و اجتناب ناپذیر و خواه غیرقانونی و غیرموجه، به کاربری زراعی، مسکونی، مسیر انتقال نیرو، نفت و گاز، توسعه جاده‌ها، بهره برداری بی رویه از معادن و در نتیجه از بین رفتن پوشش گیاهی و به تبع آن وقوع سیلاب‌های مخرب ناشی از بارش رگبارهای کوتاه‌مدت با شدت بالا، وقوع زمین لغزش‌های مخرب، فرسایش خاک و کاهش حاصلخیزی اراضی زراعی شیبدار در سطح وسیع، فقر پوشش گیاهی در اراضی مرتعی بالادست از عوامل موثر در تخریب حوزه های آبخیز مازندران به شمار می رود.
همچنین فقدان شناخت صحیح و کافی از منابع و امکانات بالقوه استان و نبود مشارکت مناسب مردم در امر حفاظت از منابع طبیعی و مهاجرت بی‌رویه روستاییان به شهرها اثر این عوامل را تشدید نموده است.
همانطور که اشاره شد، یکی از معضلات بزرگ حوزه های آبخیز استان مازندران وقوع سیل می باشد. اگرچه جنگل‌های سرسبز دامنه شمالی البرز تداعی‌کننده وجود ظرفیت بالای طبیعی جهت حفاظت از آب و خاک است، اما مشکلات ویژه موجود در حوزه‌های آبخیز مازندران این حوزه ها را در ردیف حوزه‌های عمدتاً با قدرت سیل‌خیزی بالا قرار داده است. پدیده سیل یکی از پدیده‌های مهم طبیعت است که بر اثر دخالت‌ها و بهره‌برداری‌های غیراصولی ازمنابع طبیعی با برهم‌زدن چرخه آبی و ایجاد شکاف در پیوستگی‌های منظم طبیعت رخ می نماید.
همچنین تکرار وقوع سیل در دهه‌های اخیر به اوج خود رسیده و میزان زیان‌ها و خسارات به طرز فاجعه‌آمیزی افزایش یافته است که می‌توان به سیل های 1373 و 1382 نوشهر و 1378 نکا و نیز 1391 بهشهر اشاره نمود.
آنچه حائز اهمیت است، ضرورت انجام اقدامات هماهنگ و اعمال مدیریت صحیح و جامع در حوزه های آبخیز و مطالعات جامع سیل‌خیزی میباشد تا بتوان قدرت دفاعی طبیعت را افزایش داد و تکرار وقوع سیلاب‌های با دامنه خسارات زیاد را کاهش داد.
آبخیزداری در مفهوم عام حفظ منابع غنی آب و خاک و در مفهوم علمی و خاص خود به اعمال مدیریت جامع، یکپارچه و هماهنگ بر منابع پایه (آب و خاک) درحوزه‌های آبخیز به منظور استفاده بهینه و بهره‌برداری مناسب و منطقی از منابع طبیعی تجدید پذیر و تجدید ناپذیر بوده، ساماندهی مکانی وتعیین محدوده های مجاز برای تمام فعالیتهای زیربنایی ازجمله کشاورزی، صنعتی، ساختمانی، راهسازی، گردشگری منطبق با توانهای محیطی حوزه آبخیز وحتی بکارگیری نیروی انسانی دربخشهای اقتصادی و اجتماعی به‌گونه‌ای که توسعه پایدار در همه زمینه‌ها مدنظر بوده و آسیب به طبیعت و محیط زیست به حداقل ممکن کاهش یابد، حفظ و احیا و توسعه منابع طبیعی، کنترل و مهار سیلاب‌های خانمان‌برانداز، استفاده مناسب از نزولات آسمانی، جلوگیری از هدررفتن آب‌های سطحی و تقویت سفره‌های آب زیرزمینی، کنترل فرسایش و هدررفت خاک های حاصلخیز و جلوگیری از حمل رسوبات به مخازن سدها، بهبود و توسعه شرایط اقتصادی و اجتماعی حوزه‌نشینان، کمک به اشتغال‌زایی در مناطق روستایی و جلوگیری از مهاجرت بی‌رویه روستاییان به شهرها از مهمترین اهداف طرحهای آبخیزداری به شمار می آید.
سیاست کلان بخش آبخیزداری در طرحهای ملی و استانی با هدف کنترل فرسایش و رسوب در حوزه های سدهای موجود ودردست ساختمان وبه منظور ایمن سازی مخازن سدها و شبکه های آبیاری ودر خارج از حوزه سدها کاهش وکنترل سیل و زمین لغزش و فرسایش و رسوب می باشد.
به منظور شناسایی پتانسیلهای بالفعل و بالقوه حوزه‌های آبخیز استان مازندران و شناخت عوامل مؤثردر تخریب آنها به مطالعات حوزه‌های آبخیز در قلمرو عملیاتی منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران (منطقه ساری) اقدام شده است. ساختار این طرحها، شامل مطالعات فیزیوگرافی و توپوگرافی، هیدرولوژی و منابع آب ، خاک‌شناسی وقابلیت اراضی، زمین‌شناسی و ژئومورفولوژی، دامپروری، کشاورزی، اقتصادی و اجتماعی، پوشش گیاهی (جنگل، مرتع)، زیست‌محیطی و تنوع زیستی، فرسایش و رسوب و سنتز و تلفیق است که در مطالعات مرحله تفصیلی اجرایی علاوه بر عناوین سیزده‌گانه مرحله شناسایی توجیهی، طراحی‌های سازه‌ای، بیولوژیکی و بیومکانیکی نیز در قالب شرح خدمات خاص انجام می‌پذیرد. در این راستا مطالعات شناسایی– توجیهی انجام شده طی سالهای 70تا 89 معادل 1.088.226 هکتار، مطالعات مرحله شناسایی– توجیهی در دست مطالعه (90-89) معادل 198.866 هکتار، مطالعات مرحله تفصیلی اجرایی انجام شده متناسب با تخصیص در سالهای 89-1370 معادل 523.515 هکتار ومطالعات مرحله تفصیلی واجرایی مصوب (90-89) معادل 63.739 هکتار انجام شده است.
عملیات اجرایی آبخیزداری شامل عملیات مکانیکی، بیولوژیکی و بیومکانیکی است. مجموع عملیات مکانیکی انجام شده در سطح حوزه های آبخیز منابع طبیعی استان، منطقه ساری طی سالهای 70 تا 89 معادل 348.886 مترمکعب می باشد. ضمناً عملیات مکانیکی در سال 90 برابر 14602 مترمکعب است که تاکنون متناسب با تخصیص بودجه درحال اجرا می باشد. حجم عملیات برآورد شده تحت عنوان عملیات مکانیکی، شامل انواع عملیات سنگ وگابیونی، سنگ وملاتی، بتن مسلح ، پایه بتنی ، مرمت ونگهداری می باشد.
عملیات بیولوژیک صورت گرفته شامل حفاظت و قرق ، کپه کاری ، بذر کاری ، علوفه کاری ، کشت تلفیقی ، نهالکاری مثمر وغیرمثمر ، مراقبت وآبیاری و مرمت عملیات بیولوژیک دیگر زیر پروژه های مرتبط با این عملیات از جمله اقدامات بیولوژیک بوده که سطحی معادل 76.080 هکتار در حوزه آبخیز استان (ساری) در سالهای 70تا89 به اجرا درآمده است ، همچنین تعهدات بیولوژیک سال 90 معادل 374 هکتار است که متناسب با تخصیص بودجه در حال اجرا می باشد و 30 درصد عملیات بیولوژیک با مشارکت حوزه نشینان وافراد بهره بردار انجام می شود .
همچنین تأسیس پایگاه سامانه های اطلاعات جغرافیایی به عنوان اولین پایگاه دراستان ، مطالعات اصلاح و کاربری اراضی ، مطالعات سیل خیزی به مساحت 1.025.000 هکتار ، ارزیابی عملکرد پروژه های آبخیزداری به مساحت 15.080هکتار ، مطالعات مرحله تفصیلی اجرائی زمین لغزش روستاها، گرزین خیل سوادکوه به مساحت 86 هکتار، ثبت مشخصات حرکات توده ای زمین ( زمین لغزش ) به تعداد 604 مورد ، ذخیره سازی مشخصات حرکات توده ای زمین درسامانه ملی بانک اطلاعات زمین لغزش های کشور ، طراحی واجرا عملیات پایدارسازی زمین لغزش مهم استان به تعداد4 مورد ، مطالعات رفتار سنجی پهنه های لغزشی به تعداد 1 مورد و در سطح 90 هکتار ، استقرار حوزه معرف زوجی در منطقه کسیلیان ، نصب تجهیزات هواشناسی و هیدرومتری و پلات های اندازه گیری فرسایش و رسوب به انجام رسید.
وضعیت خاص زمین شناسی استان و فراوانی اثرات تخریبی سیل وزمین لغزش ، پیش بینی تشدید وقوع زمین لغزش ها با توجه به امکان شروع دوره ترسالی باتوجه به نبود متولی متمرکز برای کنترل زمین لغزش ، مدیریت ناهماهنگ در حوزه های آبخیز با توجه به تعدد دستگاههای بهره بردارکه سازمان آب ، صنایع و راه وترابری از جمله مهمترین این دستگاه ها هستند .
به منظور پیشبرد اهداف آبخیزداری، انجام مطالعات آمایش سرزمین در سطح استان ، تدوین واجرای برنامه های آموزشی مورد نیاز بخش های دولتی ، خصوصی ، سازمان های مردم نهاد وغیردولتی ، جامع نگری ، تهیه واجرای جامع جنگلداری ، مرتعداری و آبخیزداری از راهکارهایی است که می توان پیشنهاد نمود.
" سید محسن موسوی تاکامی معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران – ساری "
